Yalçın Duydu, Koordinatör

Belma Gümüşel

Ahmet Aydın

Hande Gürer Orhan

Gonca Çakmak

Kimyasal maddelere maruz kalma sonucunda oluşabilecek sağlık problemleri, ülkemizdeki her meslek grubunun yakından ilgisini çekmesi nedeniyle spekülasyonlara fazlasıyla açık bir konudur. Ancak toksikoloji alanında yeterli eğitimi olmayan kişilerin bu konu ile ilgili olarak yapmış oldukları yorumlar çoğu zaman maalesef doğru olmaktan çok uzaktır. Bu gibi doğru olmayan yorum ve bilgilendirmelerin medya vasıtası ile topluma duyurulması durumlarında ise çoğu zaman insanlar gereksiz bir panik haline sokulabilmektedir. Geçmişte bunun pek çok örneği yaşanmıştır ve yaşanmaya da devam etmektedir.

Kimyasal maddelere uzun süreli (kronik) maruz kalma sonrasında insanlarda gelişebilecek sağlık sorunlarının değerlendirilmesinde yapılmakta olan belki de en büyük hata, maruz kalınan kimyasal maddenin tehlike potansiyeline göre değerlendirme yapmaya çalışmaktır (Hazard Assessment). Her kimyasal maddenin belli dozların üzerinde zehirli etki gösterebilme potansiyeli zaten mevcuttur ve bu doz üzerinde gösterebileceği zehirli etkiler doğal olarak insanlar için bir tehlike (hazard) olarak algılanmaktadır. Ancak bu noktada unutulmaması gereken şey pek çok kimyasal maddenin de belli dozların altında insanlarda zararlı bir etki göstermeyecek olması gerçeğidir. Bu gerçekten hareketle, kimyasal maddelerin sadece tehlike potansiyellerine bakarak bu kimyasal maddelere maruz kalan insanlarda oluşabilecek sağlık riskleri hakkında yorum ve bilgilendirme yapmaya çalışmak son derece yanlış ve gerçek dışı bir değerlendirme olacaktır. Ancak maalesef günümüzde kimyasal maddelere maruz kalma sonrasında insanlarda oluşabilecek sağlık riskleri çoğunlukla kimyasal maddenin tehlike potansiyeline göre yapılmaktadır.

Bir kimyasal maddeye kronik maruz kalma sonrasında insanlarda oluşabilecek sağlık riskleri o kimyasal maddenin tehlike potansiyelinden çok, maddenin maruz kalınan dozuna (konsantrasyonuna) bağlıdır. Maruz kalınan bir kimyasal maddenin insanlarda herhangi bir sağlık sorunu oluşturup oluşturamayacağı konusunda bilimsel temellere dayanan bir yorum yapabilmek için “maruz kalınan miktarın” mutlaka bilinmesi gerekir. Günümüzde maruz kalınan kimyasal maddenin hangi dozun (veya konsantrasyonun) üzerinde sağlık riski oluşturabileceği mevcut bilimsel verilerle tahmin edilebilmektedir. Dolayısıyla insanımızın herhangi bir kimyasal maddeye sağlık riski oluşturabilecek dozların (konsantrasyonların) altında maruz kalması herhangi bir sağlık riski oluşturmayacaktır.

Maruz kalınan kimyasal maddenin maruz kalma dozuna (konsantrasyonuna) bağlı olarak insanlarda ortaya çıkabilecek olası sağlık sorunlarını değerlendirmek, kimyasal maddelerin zaten var olan tehlike potansiyelini göz önüne alarak maruz kalınan miktarı düşünmeden ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarını söylemekten tamamen farklı ve bilimsel bir yaklaşımdır. Maruz kalınan kimyasal maddenin dozu (konsantrasyonu) göz önüne alınarak yapılan sağlık riski değerlendirmeleri toksikolojinin “Risk Değerlendirmesi” (Risk Assessment) başlığı altında yer alan temel konularından biridir. Bu nedenle kimyasal maddelere kronik maruz kalma sonucunda insanlarda ortaya çıkabilecek sağlık sorunları hakkında doğru bir değerlendirme yapılabilmesi için toksikolojinin bu alanında eğitim alınmış olması mutlaka gereklidir.

Ülkemizde kimyasal maddeye maruz kalmanın sağlık üzerinde oluşturabileceği olası istenmeyen etkileriyle ilgili değerlendirmeler maalesef konunun uzmanı olmayan kişiler tarafından yapılabilmektedir.

Türk Toksikoloji Derneği (TTD), ülkemizdeki bu önemli sorunu doğru tespit ederek bu konuda toplumu bilgilendirme yönünde çalışmalar yapacak “Toksikolojik Risk Değerlendirmesi Çalışma Grubu’nu oluşturmuştur. Bu çalışma grubunun temel amacı; kimyasal maddeye maruz kalmanın insanlarda oluşturabileceği sağlık risklerinin değerlendirilmesinde, tek başına kimyasal maddenin tehlike potansiyelinin (Hazard Assessment) değil, maruz kalınan dozlarının (konsantrasyonlarının) da göz önünde bulundurulması gerektiği konusunda (Risk Assessment) toplumu ve gerekli kuruluşları bilgilendirmek olacaktır.

Grubun çalışma konuları; ilaç, gıda katkı maddesi ve kozmetik ürünler gibi insanda kullanılacak madde ve malzemelerle endüstride kullanılan tüm kimyasal maddelerin güvenliliğinin değerlendirilmesi (safety assessment) ve olası sağlık risklerinin belirlenmesi gibi geniş bir alanı kapsamaktadır. Bunun ötesinde, çalışma grubumuz, Türk Toksikoloji Derneği tarafından düzenlenen ulusal ve/veya uluslararası kongrelere konuda uzman kişilerin davet edilmesini önermekte ve dünyada risk değerlendirmesi konusunda uzman bilim insanlarıyla bilimsel işbirlikleri yaparak ülkemizin bu konudaki ihtiyacının giderilmesine katkıda bulunmaktadır.